Geschreven door Tom | 24 juni 2020
Indrukwekkende beelden van oude figuren, gebeiteld uit marmer tot elegante, welgevormde perfectie - dit is lang het beeld geweest dat we associëren met klassieke beeldhouwkunst. Deze beelden zijn ook meestal wit, maar de geschiedenis - althans degene die we geleidelijk aan beginnen te ontdekken - vertelt ons dat oude marmeren beelden ooit vol kleur waren. Expert oude kunst en archeologie Peter Reynaers, sprak met ons om uit te leggen hoe de natuur en vooroordelen de klassieke beeldhouwkunst wit hebben gemaakt.
Toen Pompeii nog overeind stond, was er naar verluidt een verfwinkel die 29 kleurpigmenten verkocht. De uitbarsting van de Vesuvius vernietigde uiteindelijk deze winkel, maar het boek van Plinius de Oudere dat de ramp overleefde, Naturalis Historia, bewijst het bestaan en de aanwezigheid van polychromatische kunst in het oude Rome.“De oude culturen hielden van kleur, en niet alleen op beelden”, zegt Peter enthousiast. “In onze tijd is van die kleuren niet veel meer te zien. Maar moderne technologie heeft ons in staat gesteld om de verfresten op beelden en tempels te zien, en te bewijzen dat in de oudheid eigenlijk alles felgekleurd was”.
Leven in kleur
In het oude Griekenland en Rome werden kleuren gemaakt door minerale extracten te vermengen met bijenwas of eigeel, en marmeren beelden werden geschilderd in levendige primaire tinten - heel anders dan het sobere palet dat we al lang associëren met oude kunst. Bepaalde fresco's uit de 1e eeuw toonden gebronsde krijgers met kleurrijke kleding en historici hebben ontdekt dat de Grieken eigenlijk een hekel hadden aan kleurloze sculpturen - ze vonden ze lelijk.
Sculpturen, zoals die van Afrodite, zouden gekleurd zijn om de goden volledig als levende wezens weer te geven
Hoewel er esthetische redenen waren voor het gebruik van kleur, waren het de spirituele redenen die belangrijker werden, zegt Peter. “Het betekende veel voor de oude culturen dat de beelden gekleurd waren, aangezien een beeld van een god of godin de "container" op aarde was voor de geest van dat goddelijke wezen, dus moest het hen getrouw vertegenwoordigen als levende wezens". De kleur van deze sculpturen was vaak zo suggestief dat ze een aantal uiteenlopende reacties opriepen.
“Neem het beeld van de Afrodite (Venus) van Knidos, gemaakt door Praxiteles. Hij liet het beeld voorzien van meerdere kleuren door een beroemde schilder die een nieuwe techniek uitvond om het beeld "tot leven" te brengen. Het was zo mooi en levensecht dat mannen er seksueel opgewonden van raakten, zoals blijkt uit de traditie van jonge mannen die 's nachts de tempel binnendrongen en probeerden te copuleren met het beeld”. Dus wanneer is alles zo wit geworden?
Een natuurlijke fout
Een van de belangrijkste oorzaken voor het wissen van de kleur, was de tijd zelf. “Veel beelden waren archeologische vondsten. Na zo lang onder de grond te zijn gebleven en onderhevig aan processen zoals oxidatie, werd de verf op hun oppervlakken volledig weggeveegd”, legt Peter uit. “Als gevolg daarvan werden deze beelden gevonden zonder hun kleuren en veel kunstenaars die probeerden de stijl van de oude kunst na te bootsen, kopieerden dit. Het begon in de Renaissance en vanaf de 16e eeuw groeide de consensus onder verzamelaars dat de beelden kleurloos moesten zijn. Zelfs in musea werden kleine verfvlekjes verwijderd omdat conservatoren dachten dat het ‘vuil’ was en geen verfresten die op het marmer waren achtergebleven. '
Vergelijk de twee standbeelden van Augustus van Prima Porta - een levensgrote recreatie van Augustus Caesar, de eerste keizer van het Romeinse rijk
Toen de renaissance kunst ontstond, begon deze stroming ook het idee van artistieke verfijning te herschrijven. De kleurrijke kunst van de middeleeuwen werd gezien als onwaardig en niet intellectueel, terwijl witheid daarentegen werd beschouwd als de maatstaf voor hoogwaardige kunst en intellectualisme. Zelfs gerespecteerde en gevestigde kunstenaars zoals Leonardo da Vinci waren tegen het gebruik van kleur op sculpturen, omdat ze van mening waren dat sculptuur centraal moet staan in het vakmanschap van het beitelen en perfectioneren van de menselijke vorm (onderdeel van een breder debat dat bekend staat als paragone).
Macht en vooroordelen
Dit is echter waar een meer kwaadaardige kracht in het spel kwam. Een sprong naar de 18e eeuw, waar het 'klassieke ideaal' synoniem stond voor witheid. Kunst is altijd het slachtoffer geweest van subjectiviteit en invloed en in de 18e eeuw verscheen een boek dat de mythe van witheid zou blijven voortzetten, met een fikse dosis biologisch racisme erbij.
Johann Joachim Winckelmann was een bekende Duitse kunsthistoricus en in 1764 publiceerde hij zijn baanbrekende werk in de Europese literatuur, Geschiedenis van de kunst in de Oudheid. In deze tekst negeerde Winckelmann niet alleen het bewijs van gekleurde sculpturen, maar verwierp hij het ronduit. Hij stelt dat "kleur bijdraagt aan schoonheid, maar het is geen schoonheid" naast de suggestie dat "hoe witter het lichaam is, hoe mooier het is".
Winckelmann beschouwde witheid als de maatstaf voor schoonheid en negeerde het bewijs dat oude kunst eigenlijk kleur had
Daarin begon een van de meer verraderlijke verhalen van de klassieke kunst. Beeldhouwkunst vertegenwoordigt vaak de menselijke vorm en kleur werd gezien als minderwaardig en lichtzinnig. Toen Hitler klassieke beeldhouwkunst als de puurste en meest acceptabele vorm van kunst aannam, bevestigde dit verder hoe problematisch het wissen van kleur in de beeldhouwkunst was geworden. Het gebrek aan kleur was niet langer alleen een kwestie van tijd die de kunst verweerde, het was een bewuste poging geworden om te bewijzen dat het nooit heeft bestaan.
Her-inkleuren van de antieke wereld
Hoewel deze opvattingen tot in de 20e eeuw bleven voortduren, is de waarheid sindsdien ontdekt. Hoewel figuren als Hitler, en ook Winckelmann, klassieke sculptuur gebruiken in hun arsenaal voor biologisch racisme, zijn wetenschappers het erover eens dat de oude culturen zich hier niet druk over maakten, althans niet in vergelijking met de huidige samenleving. In feite zouden de Romeinen zeer geïnteresseerd zijn in mensen van kleur, (met name Ethiopiërs), en beeldhouwers van die tijd probeerden verschillende huidtinten te vertegenwoordigen.
Moderne technologie, zoals 3D-printen, maakt het mogelijk de oude wereld opnieuw te kleuren. En dit is belangrijk voor historische nauwkeurigheid op een aantal niveaus. Hoewel veel van de geschiedenis gaat over het begrijpen hoe mensen van een tijd leefden, biedt klassieke beeldhouwkunst een inzicht in wie daar woonde. De alomtegenwoordigheid van witte beeldhouwwerken is problematisch omdat het de verkeerde veronderstellingen gebruikt voor wat de oude culturen mooi vonden en de overtuiging stimuleert dat het ideaal waarmee schoonheid vergeleken moet worden altijd witheid is.
Het Treu-hoofd uit de tweede eeuw werd in de jaren tachtig van de 19e eeuw gevonden met een aantal kleursporen
Zoals Sarah Bond schrijft in haar artikel ‘Whitewashing Ancient Statues: Whiteness, Racism And Color In The Ancient World’, is het zo dat musea voortdurend ongeverfde sculpturen tonen en dit verdraait de indruk die mensen hebben van de oude culturen. Natuurlijk was veel kunst vanaf de renaissance wit, maar het is belangrijk om eens gekleurde sculpturen in hun volle kleuren te laten zien. Anders zien we alleen kleur en mensen van kleur in oude keramiek en tribale kunst, die vaak onbewust diepgewortelde opvattingen over barbarisme verankeren en grote groepen mensen verkeerd weergeven.
Het Middellandse Zeegebied en haar inwoners waren zeer divers van kleur. Oude kunst zou uiteindelijk hetzelfde moeten zijn.
____________________
Doorzoek onze collectie klassieke kunst en sculpturen die de wereld inkleurt. Of registreer je als verkoper als je een aantal schatten wilt delen.
Ontdek meer klassieke kunst | sculpturen | archeologische vondsten en overblijfselen | archeologie en natuurlijke historie
Deze artikelen vind je misschien ook interessant: